Besleyici dizaynında aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir.
Besleyicinin Görevleri:
Besleyici kalın kısımların yanına konmalıdır. Böylelikle katılaşma sırasında gerek duyulan, yeterli ergimiş metal besleme görevini rahatlıkla yapar.
Besleyici Çeşitleri:
Genel olarak;
1)Üst besleyici
2)Yan besleyici
3)Dudak giriş “CONNOR “ üst giriş
4)Yolluk gibi kullanılan üst besleyici
5)Bütün üst yüzey besleyicisi
Çekme Neden Meydana Gelir?
Dökülmüş ergimiş metalde hacim küçülmesi aşağıdaki hallerde meydana gelir.
1)Ergimiş halde hacim küçülmesi
2)Ergimiş durumdan katı hale geçerken meydana gelen hacim küçülmesi
3)Katı haldeki hacim küçülmesi
Çekme Miktarı;
Çekme miktarı; ergimiş metalin kalitesi, kalıbın cinsi ve kalıplama metodu, döküm sıcaklığı, dökme hızı, döküm tasarımı ve soğuma faktörü gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu problemleri çözebilmek için uygun kalıp yolluk, besleyici, akış, iç çil, dış çil (soğutucular)seçilmesi gereklidir.
Genel olarak şu önlemler alınmalıdır:
1)Besleyicinin yerinin seçiminde, dökülen metal banyosunun katılaşana kadar beslenmesini temin etmesi düşünülmelidir.
2)Yolluk sisteminin adaptasyonunda ergimiş metal banyosunun düzgün katılaşmasının sağlanması düşünülmelidir.
3)Beslemenin zor olduğu ve besleyicinin yerleştirilemediği parçalarda iç ve dış çillerin(soğutucuların)kullanılması gereklidir.
4)Yaş kum kalıplarda bu problem için alınacak tedbirlerin başında kalıp duvarının değiştirilmesi gelir.
Donma Zamanı:
CHVORİNOV formülüne göre;
Of =Donma zamanı
V= Döküm parçanın hacmi
A=Döküm parçanın yüzey alanı
K=Sabit
K= 13,7 dakika /ft2 (yaş kum kalıba dökülen çelik döküm için yaklaşık değerdir.)
Besleyici Yüksekliği Nasıl Belirlenir?
Üst besleyicilerde genel olarak, besleyici yüksekliği, çapının 1,5 katıdır. Yan besleyicilerde ise 0,75 ~2 katı olarak yapılır.
Besleyicinin biçimi genel olarak silindir şeklindedir. Dökme demirde, besleyicinin kesit alanı diğer metallere göre (çelik döküm, bronz döküm) daha küçüktür. Çünkü bunların katılaşmalarındaki akışkanlıkları daha azdır. Besleyicinin alanı yeteri kadar geniş değilse etkisi daha az olur. Sonuç olarak daha iyi sonuç almak için yüksekliğinden çok kesit alanının arttırılması, daha iyi sonuç verir.
Çelik dökümde büyük besleyici kaliteyi çok fazla kötüleştirmez. Fakat dökme demir ve bronzda çok büyük ölçülerde besleyici kullanılmaz. Çünkü kötü etkisi olur.
Besleyici boyun yüksekliği ve çapının belirlenmesi:
Besleyici ve döküm parça arasındaki birleştirmeyi sağlayan kısmın çapı, besleyicinin oturduğu döküm parçasının kalınlığının %80’ni geçmemelidir. Besleyici boyunun çapı biraz daha küçük yapılmalıdır. Fakat istenen etkiyi azaltmayacak bir limit içerisinde olmalıdır.
Besleyici boyun ölçüsünün seçiminde bir taraftan döküm sonrası besleyicinin parça üzerinden kesilmesi düşünülmeli, bir taraftan da besleyici olarak yeteri kadar bir görev yerine getirmesi sağlanmalıdır.
Besleyicinin çok etkili olması için, boyunun kısa olması gereklidir. Bu nedenle, bu kısımlara maça yerleştirilerek kalıplama yapılır. Bu besleyicilere kırmalı besleyiciler denir.
Besleyici besleme mesafesi:
Örneğin; gri dökme demirde kimyasal analiz ÖTEKTİK noktaya yakın olduğu zaman katılaşma sıcaklık aralığı dardır. Besleme mesafesi bir hayli uzundur.
Genel olarak besleme mesafesi N, CE ‘ye bağlı olarak değişir. Gri dökme demirden N, kalınlığın 5,5~8 katı olarak alınır.
Şüphesiz ölçü, biçim, besleyicinin yeri, yolluk sistemi, döküm sıcaklığı, kalıplama şartları N üzerinde etkilidir.
EGZOTERMİK başlıklar besleme özelliklerini arttırırlar.(Bazen %70’e kadar) ve uygun çil (soğutucu)kullanılmak sureti ile besleme mesafesi genişletilebilir.
Besleyici Ölçüsü Nasıl Belirlenir?
Besleyici ölçü ve yerleştirilme yeri, ekonomik bir besleme yönünden incelenerek belirlenir. Besleyici ölçüsünün hesaplanması için geçerli bir uygulama yoktur. Çünkü
Döküm sıcaklığı, giriş kalınlığı, dökümün giriş ve kalitesi gibi pek çok şarta bağlıdır.
Döküm parçanın soğuma hızına bağlı besleyici tayini:
BF = (E+ B ) / K
BF=Biçim faktörü
E=Besleyici konacak döküm parçanın eni (W)
B=Besleyici konacak döküm parçanın boyu (L)
K=Besleyicinin etkisi istenen kısmın ana kalınlığı (T)
Ayrıca;
Döküm parçanın yüzey alanı ve hacmine bağlı besleyici çapı tayini
Döküm parça kalınlığına göre besleyici çapı tayini
Biçim faktörü ve besleyici hacmi/parça hacmi ne bağlı besleyici tayini yapılabilir.
