Çevrenin malzeme üzerinde soğukta gevrekleşme gibi farklı etkileri olabilir.
Ferritik çelikler (karbonlu çelikler ve düşük alaşımlı çelikler) soğukta gevrekleşirler. Sünekliklerini kaybedip camlaşırlar.
Darbeye karşı dayanımın azalmasına ve çentiğe karşı duyarlığın artmasına GEVREKLEŞME denir.
Çeliğin soğuktan etkilenme derecesinin ölçüldüğü standart yönteme de ÇENTİK DARBE DENEYİ denir.
Bu yöntem de malzeme üstünde şekil ve ölçü olarak standartlara uygun bir çentik açılır. Parça bu çentiğin yer aldığı kesitten tek bir çekiç darbesi ile kırılır. Bu işlem için harcanan kinetik enerji çeliğin sünekliğinin yani gevrekliğinin bir ölçüsü olarak kabul edilir.
Sünek bir malzemenin kırılması fazla enerji ister. Halbuki gevrek malzeme az bir enerji kullanılarak da kırılabilir. Örneğin; camın üzerine elmas kalemle yapılan neredeyse beli belirsiz bir çizik dahi, onu bir fiske ile bile kırılabilecek hale getirir yani zayıflatır.
Gerçi şartnamelerde sıfır derecenin altındaki sıcaklıklarda çalışacak çelik yüzeyinin pürüzsüz olması ve herhangi bir çizik bulunmaması hatta zımba ile işaret vurulmaması gibi şartlar da aranır.
Yukarıdaki “ferritik çeliğin sünekliğinin sıcaklıkla değişiminin tipik eğrisi” nde sağda ve solda yatay sayılabilecek iki kanat ve ortada onları birleştiren meyilli bir geçiş bulunmaktadır. Kanatların yataylığı ferritik çeliğin sıcakta TAM SÜNEK ve soğukta TAM GEVREK davrandığını göstermektedir. Ortada yer alan belli bir sıcaklık aralığında çelik karakter değiştirir.
Sünek malzeme, yük altında uzayan hatta kopmaya kadar zorlanırsa boyca uzama ama kesitçe daralma göstererek kopan malzemeye denir. Bu sırada malzeme iç sürtünme nedeniyle ısınır. Gevrek malzeme , uzama kabiliyeti olmayan, belirgin bir şekilde uzama ve kesit daralması göstermeden aniden kopan malzemelerdir.
Gevrek şeklide kopan malzemenin yapısı billursal olup, parlak bir görüntüye sahiptir. Sünek kopma yüzeyinde ise uzamadan kaynaklanan lifli ve amorf bir görüntü vardır.
Bu geçiş bölgesinin ortasına, bir başka deyişle kırılmanın yüzde 50 sünek yüzde 50 gevrek olarak meydana geldiği sıcaklığa GEÇİŞ SICAKLIĞI adı verilir.
Çelik için geçiş sıcaklığı;
-
Çeliğin alaşım oranına
İç yapısına
İmalat geçmişine
Kaynak sonrası gerilim giderme yapılmış olması /olmamasına
göre değişir.
