Kaynaklı parçaların projelendirilmesinde çarpılmaları önleyecek ya da azaltacak önlemler almak gerekir.
Çarpılma
Çarpılma kaynak çevresinin yapısal rijitliğine bağlıdır. Kaynak dikişinin çevresini çevreleyen malzeme kütlesinin fazlalığı ya da uygun yerlere yerleştirilen takviyeler rijitliği arttırır ve çarpılmayı azaltır.
Kaynak dikişi büyük bir yapı içerisinde yer alıyorsa koşullar rijit çubuk benzetmesine yaklaşır.
Çarpılma zorla engellenirse, iç gerilmeler artar. Böylece, olası bir çarpılmayı engellemekten, önlemler almaktan ziyade, çarpılmayı hiç oluşturmamak veya mümkün olan en küçük düzeyde sınırlamak akıllıca olur.
Uygulanabilecek Önlemler
Aşağıda çarpılmalar için uygulanabilecek önlemler yer almaktadır.
1-Dikiş ölçüleri minimum da tutulmalıdır.
Dolgu metali ne kadar fazla olursa çekme kuvvetleri de o derece de yüksek olacaktır. Dikiş ölçülerini gereken mini
mum seviyede tutmak ;
•Çarpılmayı azaltır
•Maliyetten kazandırır
•Zaman tasarrufu sağlar
Şekil b’ de görüldüğü gibi, kalın levhada kaynak ağzı tek V yerine, çift V olarak hazırlanırsa dolgu metali gereksinimi yarıya düşer.
Şekil a ‘da görülen başka bir örnek; kaynak kepinin makul yüksekliği aşmamasıdır.
Aslında projelendirmede; kaynağın taşıyacağı yük hesaplanırken kepin varlığı hesaplamalara dâhil edilmez. Böylece kepin aşırı yığılmasının yararı olmadığı gibi, tam tersine zararları vardır.
Kısacası fazla elektrod;
•Enerji ve işçilik tüketimi nedeniyle maliyeti arttırır
•Fazla ısı tüketimi sayesinde çarpılmayı artırır
•Yarattığı kesit değişikliği ile gerilim yığılmasına neden olur.
Mukavemet bakımından dikişin sürekli olması bir zorunluluk değil ise, aralıklı yapmak (metod kaynağı) çoğu bakımdan daha faydalıdır. Şekil c’ deki takviye plakaların köşe kaynakları buna örnek olarak verilebilir.
2-Paso sayısı gereğinden fazla arttırılmamalıdır.
Paso sayısı arttıkça çekme ve çarpılma da artar.
Bu tür tehlikenin olabileceği durumlarda; büyük çaplı ya da demi tozlu elektrod kullanarak az sayıda paso ile dikişi tamamlamak çarpılma eğilimini azaltan faydalı bir önlemdir.
3- Çift taraflı kaynak tercih edilmelidir.
Bu şekilde kaynakta çarpılma en aza düşer. Özellikle pasolar Şekil c’ de görüleceği gibi, her iki taraftan uygun bir sıra dâhilinde çekilirlerse çarpılma denen olay önlenmiş olur.
4-Geri adım tekniği çarpılmayı azaltan bir önlemdir.
Geri adım tekniği; kaynağı kısa parçalar şeklinde kesik kesik yapmak ve her seferinde geriye doğru bir adım atlamaktır.
Şekil d ‘de görüldüğü gibi; dikişin A ucu önce kaynatıldığı için çekme tehlikesine fazla maruz değildir. Uzaktaki B ucuna en son sıra gelecektir ve bu nedenle çekme ve çarpılma en çok burada hissedilecektir.
Geri adım tekniğinde bu kritik uç, her defasında önce biraz ısınır,ancak sonra ısı kendisinden uzaklaştıkça, biraz olsun soğuma fırsatı bulur. Isı C köşelerine doğru yayınmak için gerekli zamanı kazanır. Böylece CD dış kenarlarının uzaması B ucunda kaynak ağzının normal genişliğinde kalmasını sağlar.
Bu teknik özellikle kök pasonun atılmasında faydalıdır.
5-Çekme kuvvetlerinin sonradan yaratacağı çarpıklığı önceden ters yönde vererek onları düzgün elde etmek mümkündür.
Örnek olarak Şekil e ve Şekil f verilebilir.
İki levha aynı düzlemde ve paralel olacak biçimde birbirine açılı bağlanabilir. T dikişini oluşturan iki parça eğik bağlanabilir, kaynaktan sonra tam dik konuma gelmeleri sağlanabilir.
Şekil f ‘de durum daha değişiktir.
İki levha kaynak öncesinde bombe biçiminde bükülmüş ve kaynak bu biçimde iken yapılıp bitirilmiştir. Kaynak sonrasında kelepçeler sökülüp levha kendi haline bırakıldığında tam bir düzlem biçimini alabilecektir. Kaldı ki boyuna çekme nedeniyle kaynak dikişinin kısalması, bombeli levhanın düzlem haline gelmesindeki kısalma ile dengelenmiş olacaktır.
6-Kaynak süresini kısaltmak çarpılma eğilimini azaltır.
Süreyi kısaltmak,;
•kullanılacak kaynak yöntemin,
•elektrod cinsinin ve çapının,
•amperin,
•ilerleme hızının
vb. gibi temel kaynak parametrelerinin uygun seçilmesi sayesinde mümkündür.
Örnek olarak; el kaynağında demir tozlu elektrod ve derin nüfuzyetli elektrod türleri hızı büyük ölçüde arttırır.
Otomatik makine kullanmak da kaynak hızını arttırır.
Bu gibi önlemler, ana metalin ısınmasını ve dolayısı ile çarpılma eğilimini azaltır.
7-İç gerilmelerin kaynak sonrasında giderilmesi çarpılmayı önler.
Kaynakta gerilim giderme;
• Temperleme yani ısıl yöntem
• Çekiçleme yani plastik şekil değiştirmeye zorlama
ile mümkündür.