Karbonlu çeliğin üç faklı rejimle soğumasına ait diyagramlarda sınırlı zaman içinde soğumayı temsil eden diyagramlardan şekildeki C diyagramı kademeli soğuma diyagramı (TTT diyagramı/ Time- Temparature- Transformation) dır. Tipik bir soğuma diyagramı olmakla birlikte düşük alaşımlı çelikler halinde diyagram farklı olabilmektedir.
Genel olarak sürekli soğuma diyagramı ve kademeli soğuma diyagramı benzer olsa da farklılık beynit bölgesindedir. Sürekli soğuma halinde beynit bölgesinde “kararsızlık”, kademeli soğuma halinde “kararlılık” a dönüşür.
Kademeli soğutmanın amacı, o sıcaklıkta oluşabilecek billursal dönüşümlere fırsat tanımaktır. Böylece, istenen yapı türü her neyse yalnız o ve karışıksız olarak elde olunabilir.
Bu yöntemle sonuçta varılmak istenen çelik yapısına ve özelliklerine dair toleranslar içinde ulaşılabilir.
(1)numaralı soğuma rejiminde çelik bir yüksek sıcaklıkta beklemeye alınmıştır. Bekleme sırasında kuluçka süresi adı verilen bir hazırlık döneminden sonra, önce ferrit ve dah sonra perlit dönüşümleri yer alır. Yeteri kadar süre beklenirse tüm dönüşüm bu sabit sıcaklıkta tamamlanabilir.
İşte bu nedenle diyagrama eş sıcaklık dönüşüm diyagramı adı da verilir.
(2)numara ile işaretlenen daha düşük bir bekleme sıcaklığında tüm östenit yalnız beynite dönüşmektedir.
(3) numaralı bekleme M5 ve Mf sıcaklıkları arasında bir ara sıcaklıktadır. Östenit billurlarının ksmen martenzite dönüştükleri bir sıcaklıkta başlatılan upuzun bir bekleme tüm yapının beynite dönüşmesini sağlayabilir. Böylece çatlama eğilimi fazla martenzit yapının oluşması son anda önlenmiş olur. Bu tür düşük sıcaklık dönüşümleri önemlidir.
Dışarıdan verilen ısının kaynak bittikten sonra devam etmesine ardısıtma denilir . Amaç kaynağı M5 sıcaklığının altına düşürmeden yeteri kadar bir süre tutarak dönüşmeyen östenit billurlarının beynite dönüşmesini sağlamaktır.
Düşük sıcaklıklarda hala varlığını sürdürebilen östenit billur miktarı azaltıldığına göre, sonraki yapılacak soğutma işleminde martenzit oluşumu daha da azlatılmış olacaktır. Böylece dikişin sertleşmesi çatlamaya olanak vermeyecek düzeyde olacaktır.
Sürekli Soğuma Diyagramı ile Kademeli Soğuma Diyagramı Arasındaki Farklar Nelerdir?
Kademeli Soğuma Diyagramı (TTT diyagramı) ile Sürekli Soğuma Diyagramı(CCT diyagramı) arasındaki en önemli fark; kademeli soğuma diyagramında dönüşümün ilerlemesini sabit bir sıcaklıkta zamanın bir fonksiyonu olarak incelemesidir. Sürekli soğuma diyagramı (CCT diyagramı) değişen sıcaklığın bir fonksiyonu olarak dönüşümün ilerlemesini inceler.
Çoğunlukla sürekli soğuma diyagramında östenitin dönüşümleri daha düşük sıcaklıklara ve daha uzun sürelere kaydırılır.
Sürekli Soğuma Diyagrmı,bir TTT eğrisi kullanılarak mümkün olmayan mikro yapı ve sertlik tahminine izin verir.
Kaynak:
Özden Nezihi. Kaynağın Isıl işlemi. Nurettin Uycan Cilt Ve Basım Sanayii A.Ş., 1985.
